Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι, τελικά, η νέα Κεντροαριστερά;

Με …απόσταση, πλέον, από τις πρόσφατες εκλογές, ο Paratiritis κάνει τη δική του αποτίμηση για το αποτέλεσμα, εντοπίζοντας τους λόγους που έφεραν το άνοιγμα της ψαλίδας..

Οι εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου έδωσαν μια καθαρή νίκη στο ΣΥΡΙΖΑ, μια  νίκη που δεν ήταν καθόλου βέβαιη πριν μερικούς μήνες, και που δείχνει να διαμορφώθηκε  περισσότερο τις τελευταίες εβδομάδες.

Η επιτυχία αυτή φαντάζει σαν  «εκδίκηση»  του αντιμνημονιακού μπλoκ, σε μια εποχή που έδειχνε να έχει ξεπεραστεί το μνημόνιο σαν διαχωριστική γραμμή. Έχουμε λοιπόν μια πρώτη λογική αντίφαση που μένει να  εξηγηθεί. Η δεύτερη αντίφαση έγκειται στο γεγονός ότι  η διαφορά αυξήθηκε, παρ’ ότι  η πλειοψηφία των ποιοτικών χαρακτηριστικών των δημοσκοπήσεων  έδειχνε ότι μάλλον θα αμβλυνθεί, καθώς η πλευρά της ΝΔ είχε (ή φαινόταν ότι είχε) τα διακυβεύματα με το μέρος της. Ένα τρίτο ζητούμενο είναι το κατά πόσο η ήττα της ΝΔ οφείλεται στην λεγόμενη «τακτική του φόβου», μια τακτική που είχε θεαματικά αποτελέσματα το 2012, ενώ το 2015 κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος.

Περισσότερο θετική η ψήφος

Στην πρώτη αντίφαση, αυτή της αντεπίθεσης του αντιμνημονιακού μπλoκ, η απάντηση πρέπει να βρίσκεται στο ότι  σε μεγάλο βαθμό η ψήφος στον ΣΥΡΙΖΑ  υπήρξε πιο θετική από όσο πολλοί νομίζουν, και συνεπώς δεν υπήρξε  ψήφος αντίδρασης . Το εκλογικό σώμα έκρινε ότι η δυνατότητα προσφοράς του αστικού χώρου έφτασε σε κάποιο όριο, και σε αυτό βοήθησε η  φανερή έλλειψη διάθεσης από την πλευρά των δανειστών να διαπραγματευτούν με την προηγούμενη κυβέρνηση κατά  τους τελευταίους μήνες. Ο  ψηφοφόρος ένιωσε ότι η σταθεροποίηση της  χώρας που επήλθε την τελευταία πενταετία, έπρεπε να έχει συνέχεια με μια πιο επιθετική στάση, και αυτή η επιθετική στάση έπρεπε να εκφραστεί από καινούργιο πολιτικό προσωπικό. Οι μετακινήσεις ψηφοφόρων απ’ ευθείας από την ΝΔ στον ΣΥΡΙΖΑ δείχνουν ότι η απόφαση στήριξης του κόμματος του Αλέξη Τσίπρα εν πολλοίς πάρθηκε από ανθρώπους που είχαν στηρίξει τη σταθερότητα μέσω της ψήφου στην ΝΔ το 2012. Η αντιμνημονιακή λογική  και οι διαχωριστικές γραμμές δεν αποτέλεσαν τελικά τις αιτίες της νίκης του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά το κόμμα αυτό ωφελήθηκε ακριβώς από το ξεπέρασμα των φραγμάτων, και την δυνατότητα που απέκτησε προιόντος του χρόνου να απευθύνεται στον πυρήνα των «νοικοκυρέων» που μέχρι πρότινος κράταγαν  σταθερό το οικοδόμημα των αστικών κομμάτων.

Η δεύτερη αντίφαση, αυτή με την αδυναμία των ποιοτικών χαρακτηριστικών να εξηγήσουν την εξέλιξη της πρόθεσης  ψήφου, έχει να κάνει με ένα θεμελιώδες σφάλμα στο οποίο υπέπεσαν πολλοί αναλυτές -και συμπεριλαμβάνω τον εαυτό μου σε αυτούς.  Η πλειοψηφούσα τάση , που όντως ήταν στάση σταθεροποίησης και επιθυμία παραμονής στα ευρωπαϊκά πλαίσια, δεν είχε ως  μόνο εκπρόσωπο τη ΝΔ, αλλά μια σειρά κομμάτων. Η αποτυχία της ΝΔ  ήταν κυρίως η αδυναμία της να κυριαρχήσει  σε σχέση με τις άλλες φιλοευρωπαϊκές επιλογές  στον κρίσιμο χώρο που βρίσκεται στα αριστερά της, αλλά και στα δεξιά του ΣΥΡΙΖΑ, και που ονομάζεται Κεντροαριστερά. Στον χώρο της Κεντροαριστεράς, αλλά και της κομμουνιστικής Αριστεράς σημειώνω ότι ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κάποια ιδιαίτερη επιτυχία, στο βαθμό που ούτε συνολικά η Κεντροαριστερά, ούτε η κομμουνιστική Αριστερά υπέστησαν την πτώση που θα περίμενε κανείς.  Η ΝΔ, λοιπόν, πίστεψε προς στιγμήν ότι μέσω της στρατηγικής της  θα παγιδεύσει  τόσο τους ψηφοφόρους που απεγκλωβίστηκαν από τα φυλλορροούντα  κόμματα εκ δεξιών της, όσο και όσους κεντροαριστερούς δυσκολεύονταν  να εμπιστευτούν τον ΣΥΡΙΖΑ. Η τακτική αυτή φαίνεται να λειτούργησε εν μέρει για τους δεξιούς , αλλά να απέτυχε παταγωδώς  στους κεντρώους και τους κεντροαριστερούς.   Οι κεντροαριστεροί αντέδρασαν  έντονα στην «λαϊκοδεξιά»  στροφή και την  υπουργοποίηση προσώπων που απείχαν από το μετριοπαθές και σοβαρό προφίλ  της κυβέρνησης, πράγμα που είναι ολοφάνερο στο  “timeline” της πρόθεσης ψήφου.

Το «ανώδυνο» κόμμα

Περνώντας στην τρίτη αντίφαση, η παράταξη Σαμαρά επένδυσε πολύ στον φόβο, θεωρώντας  ότι η  ίδια έχει τεράστια δυνατότητα συσπειρώσεων και προς τα δεξιά της και προς τα αριστερά της, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ είχε δείξει το 2012 ότι έχει «ταβάνι» προς τα δεξιά και περιορισμένη δυνατότητα οικειοποίησης δυνάμεων του ΚΚΕ. Το γιατί αυτό δεν λειτούργησε, έχει να κάνει με την  επιτυχημένη «εισβολή» του ΣΥΡΙΖΑ στην καθημερινή ζωή των πολιτών σε μεγαλύτερο βαθμό από το 2012, και την καλλιέργεια της εικόνας του οικείου και ασφαλούς κόμματος , στην οποία καθοριστικό ρόλο έπαιξε η ευχάριστη και χαμογελαστή προσωπικότητα του ηγέτη της.  Ο Αλέξης Τσίπρας αξιοποιήθηκε έτσι ώστε να καταφέρει ο ΣΥΡΙΖΑ να γίνει αποδεκτός ως «ανώδυνο» κόμμα, χωρίς να χρειαστεί να υιοθετήσει και «ανώδυνες» θέσεις. Η σημειολογία της  παρουσίας του Αλέξη Τσίπρα, ενός λαμπερού νέου αστικής καταγωγής έκανε την διαφορά που περίμεναν στον ΣΥΡΙΖΑ. Σε μια έρευνα που δημοσιεύτηκε λίγο πριν τις εκλογές,  βλέπουμε  ότι η πλειοψηφία των ψηφοφόρων προσλαμβάνει τον ΣΥΡΙΖΑ σαν κόμμα της Kεντροαριστεράς(!), πράγμα που νομίζω  ότι απαντά από μόνο του  στο γιατί ο φόβος δεν λειτούργησε.

(πηγή GPO  Ιανουάριος  2015)

Πρόκειται για μια σχεδόν  «φαντασιακή» μετακίνηση  από πλευράς των πολιτών  ενός αριστερού κόμματος στον χώρο της Κεντροαριστεράς,  η εξήγηση της οποίας έγκειται μάλλον στη σφαίρα  της  κοινωνικής ψυχολογίας, αλλά και που αποτελεί την πιο μεγάλη επικοινωνιακή επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ.   H παρανόηση αυτή παγιώθηκε ήδη από τον Ιούνιο του 2013, σύμφωνα με μια σειρά σχετικών δημοσκοπήσεων, και κορυφώθηκε τον περασμένο μήνα. Μια απλή εξήγηση αυτού του φαινομένου είναι ότι οι εκλογείς προβάλλουν την δική τους αυτό-τοποθέτηση  στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς  σαν τοποθέτηση του κόμματος το οποίο τελικά επιλέγουν. Η μετατόπιση αυτή κατέστησε τον ΣΥΡΙΖΑ μέρος του παραδοσιακού πολιτικού παιχνιδιού της μεταπολίτευσης, όπου συχνά η πόλωση έπαιρνε διαστάσεις υπερβολής, χωρίς όμως οι ιδεολογικές διαφορές να είναι  τόσο μεγάλες.  Σήμερα, αν και οι διαφορές είναι  απείρως μεγαλύτερες, η παγιωμένη στην κοινή γνώμη αντίληψη είναι ότι  μεγεθύνονται  τεχνηέντως, χωρίς να υφίστανται στο βαθμό που παρουσιάζονται.

Συμπερασματικά,  η στρατηγική Σαμαρά υπήρξε αποτυχημένη, κυρίως γιατί   προσπάθησε να δαιμονοποιήσει τον αριστερόστροφο λαϊκισμό του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ταυτόχρονα διολίσθαινε η ίδια προς τον δικό της δεξιόστροφο  λαϊκισμό. Η διαφορά δημιουργήθηκε και παγιώθηκε λόγω αυτής της αμφισημίας. Η επιλογή της να δώσει έμφαση στην προσέλκυση ακροδεξιών και λαϊκοδεξιών ψηφοφόρων της δυσχέρανε την πρόσβαση στην κρίσιμη  δεξαμενή των κεντρώων  που και αυτή τη φορά καθόρισαν το αποτέλεσμα, σπάζοντας φράγματα προκαταλήψεων που είχαν αντέξει το 2012, δίνοντας τότε  την εντύπωση  ότι θα άντεχαν για πάντα.